‘Filmen gaf me een gevoel van controle in een situatie waar ik geen controle had'

Je oorspronkelijke plan was een film maken over de relatie tussen mens en natuur op het Roemeense platteland. Wat was het idee? 

Renee Schräder: ‘Ik had in Roemenië meegewerkt aan natuurbehoud projecten. Ik was helemaal omvergeblazen door de onaangeraakte natuur daar: oerbossen, bergen, wilde bloemen.

Uiteindelijk kwam ik terecht in het dorp waar ik heb gefilmd. Daar is de biodiversiteit het hoogste van Europa. Ik was benieuwd hoe dat kwam en of er een verband was met hoe de mensen daar met natuur omgaan. Toen ik daar aankwam, werd ik op dag één verliefd op Noysse.'

Hoe ging dat precies?

‘Ik had een kamertje gehuurd bij een vrouw in het dorp. Ik sprak geen Roemeens, zij geen Engels en zij ging op zoek naar iemand die ons kon helpen communiceren.

Ze opende de poort van het huis en daar liep Noysse. Mijn hospita vroeg hem te helpen met vertalen. Er zat wat weerstand bij hem, maar na het uitwisselen van één blik herkenden we meteen queerness bij elkaar. Toen was het gebeurd.’

Er ontstond een verliefdheid tussen jullie. Waarom besloot je om je film daarover te laten gaan?

‘Dat duurde best lang, want ik had maanden research gedaan voor het filmplan over de mens-natuurconnectie. Ik vind dat ook een heel belangrijk onderwerp. Maar de reacties in het dorp op onze queerrelatie waren zo heftig, dat ik er wel iets mee moest doen.  

Zelf kom ik uit een super-open familie: ik kan met iedereen thuiskomen, mijn voornaamwoorden veranderen en iedereen vindt het prima. Het contrast met de reactie van Noysse’s omgeving was echt een schok. Dat je moeder stenen naar je gooit, puur om op wie je verliefd bent, zoals je in de film ziet gebeuren, was voor mij onvoorstelbaar.

Ik kon daar niet niets over zeggen. Mijn films hebben ook altijd wel iets activistisch. Ik wilde laten zien dat dit echt gebeurt.’

Je zit dicht op de huid met de camera en filmt heel direct. Vanwaar deze keuze? 

‘Met mijn eerste filmplan wilde ik het tegenovergestelde doen: ik wilde als maker als fly on the wall aanwezig zijn. Dat ging nu niet. Ik kon als er een conflict ontstond niet ineens microfoons omhangen bij mensen. Of tijdens de ruzie tussen Noysse en zijn moeder zeggen: “Hé, ga eens iets meer naar links, dan valt het licht mooier.”

Deze manier van filmen ontstond gewoon. Ik vind het ook goed passen: het is als een dagboek. Het is merkbaar dat ik daar ben en het vastleg. Je weet als kijker: dit is de ervaring van Renee.’

Behalve dat je een film maakte, was je persoonlijk ook onderwerp van heftige reacties, roddel en conflict. Hoe was dat?

‘Het was aan de ene kant heel fijn om met de film bezig te zijn. Het gaf me het gevoel controle te hebben over een situatie waar ik geen controle over had. Over de film kon ik tenminste nog beslissingen nemen. Aan de andere kant was het wel naar om bij elke ellendige ervaring te denken: zal ik mijn camera pakken?

Uiteindelijk filmde ik steeds minder. Het meeste van de film, zo’n tachtig procent, is in het eerste half jaar gedraaid. Ik ging wel steeds terug naar Roemenië, maar trok het niet meer om de camera overal op te richten. Op een gegeven moment ging ik het dorp ook niet meer in. Het was gewoon niet veilig.

Na het filmen was het ook nog heel zwaar om van dit alles een lopend verhaaltje te maken in de montage.’

Wat gebeurde er bij het monteren? 

‘Als je in zo’n situatie zit, ga je in een overlevingsstand. Tijdens het filmproces was ik continu bezig met bedenken hoe ik dingen in beeld zou brengen, problemen oplossen en doorgaan. Bij het monteren ging ik van een afstand naar het materiaal kijken.

Toen kwam pas echt bij me binnen wat er allemaal was gebeurd en dacht ik: “Jezus. Wat heb ik toch eigenlijk gedaan het afgelopen jaar?” Het was heel heftig om het telkens terug te kijken, bijvoorbeeld omdat je de timing goed wil krijgen. Dat herbeleven was echt niet leuk, het was soms echt janken.’

Wat wil je met Oaia Neagra laten zien en vertellen?

‘Ik hoop dat mensen door mijn film beseffen dat de queeracceptatie wereldwijd nog niet zo ver is als we in Nederland misschien denken. Aan de andere kant wil ik graag dat mensen die ook met dit soort situaties dealen, zich gezien voelen. Dat ze weten dat er meer mensen zijn die ermee te maken hebben.’

Aan het eind van de film zien we dat je Noysse en de kinderen meeneemt naar Nederland. Hoe is dat gegaan? 

‘Noysse en de kinderen zijn hier een tijdje geweest, maar op een gegeven moment zijn de kinderen teruggegaan naar Roemenië om bij hun oma te gaan wonen. Ze konden hier niet naar school, want er was geen plek.

Daarnaast konden Noysse en ik het helemaal niet betalen om hier twee kinderen te onderhouden. Hij kon moeilijk aan werk komen, omdat hij de taal niet sprak. Bij een tijdelijk baantje in een restaurant werd hij uitgebuit: sketchy contract, onbetaalde overuren en geen vakantiedagen.

Nederland is niet erg verwelkomend als je niet Nederlands bent en geen Nederlands spreekt. Zeker als trans persoon word je niet zo opgevangen als ik had gehoopt. Nederland presenteert zich met regenboogmarketing en doet alsof queers hier worden geholpen. Dat was in Noysse’s geval niet zo.’

Zijn jullie nog bij elkaar? 

‘We zijn nu niet meer samen. Noysse heeft nu werk in Duitsland en woont daar ook. Het is niet makkelijk, zeker omdat hij kinderen heeft die nu nog in Roemenië zijn. Maar hij komt er wel. Ik sprak hem laatst en hij zei: “Het is wel fijn dat je een aandenken aan ons hebt gemaakt met de film. Dat is er voor altijd.”’

Tot slot: je won met deze film de VPRO-documentaireprijs. Wat ga je met het prijzengeld doen? Heb je daar al plannen voor?

‘Ik ben bezig met de research voor een nieuwe documentaire. Het gaat over trans-immigranten in Nederland en hoe zij te maken krijgen met een systeem dat geen rekening houdt met hun genderidentiteit en -expressie. Eigenlijk datgene waar ik met Noysse tegenaan liep aan het eind van mijn vorige film. Daar wil ik nu iets over vertellen.’